Gerze
Gerze İlçesi
Gerze, Sinop iline bağlı ilçe. Merkez nüfusu yaklaşık 14.000’dir. Sinop’a 39 km uzaklıktadır.
Tarih
İlçe tarihte Zagora, Gürzühatun, Savetova, Argibete isimlerini aldı. Paflagonyalılar Kızılırmak‘ın batı bölgesine Gezonolit adını vermişlerdi, Gerze adını Yunanca Carusa’dan almıştır.[kaynak belirtilmeli] Paflagonya, Hitit, Frig, Kimmer, Lidya, Pers, Büyük İskender, Roma ve Bizans İmparatorluklarının egemenliğine giren Gerze, 1214 yılında I. İzzettin Keykavus döneminde Selçuklu, 1459 yılında Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı İmparatorluğuna katıldı. 13 Şubat 1956’da Gerze’ye yeni atanan ve Sucu Mehmet’in evinde kiracı olarak oturan mal müdürünün hanımının lodoslu bir günde yaktığı mangalın ateşlerinin evin kapısı açıldığında etrafa saçılması üzerine büyük bir yangın geçirdi, devlet yardımıyla yeniden imar edildi. Karadeniz Bölgesi’nin gezmeye görmeye değer, tarihi ve tabiat güzellikleri ile dolu olan Gerze ilçesi, antik çağlardan bu yana toplumlar tarafından yerleşme ve barınak yeri olarak seçilmiştir. M.Ö. 1400 yıllarında Kaşkalar tarafından küçük bir köy olarak kurulan şirin sahil ilçesi Gerze, daha sonra Paflagonya Devleti’nin eline geçmiş, sırasıyla da Hitit, Frig, Kimmer, Lidya, Pers, Büyük İskender, Roma ve Bizans İmparatorluklarının egemenliğine girmiştir. 1214 yılında I. İzzettin Keykavus zamanında Selçuklu Devleti’nin hakimiyetine giren Gerze, bir ara Trabzon İmparatorluğu‘nun eline geçmiş, 1459 yılında da Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı İmparatorluğu’na bağlanmıştır. Kayıtlardan ilçenin eski adının Zagora, Gürzühatun, Savetova, Argibete olduğu anlaşılmaktadır, bilindiği üzere Paflagonyalılar Kızılırmak’ın batı yöresine “mızraklılar ülkesi” anlamına gelen Gezonolit adını vermişlerdir. 13 Şubat 1956 yılında büyük bir yangın felaketi geçiren ilçe devlet tarafından yeniden imar edilerek modern bir ilçe haline getirilmiştir.
Coğrafya
Kuzeyinde Karadeniz güneyinde Boyabat ve Durağan, doğusunda Dikmen batısında Sinop ile çevrili ilçenin yüzölçümü 594 km²’dir. İl merkezine denizden 13 mil karayolundan 39 km.’dir. Samsun iline 132 km. uzaklıkta olan Gerze’nin yükseklikleri 900 metreyi bulan Elma ve Köse Dağlarının yanı sıra Dede Dağı ve Hasan Dağı bulunmaktadır. Köyler, orman içi, orman kenarı, kıyılık ve ovalık olmak üzere üç yerleşim bölgesinde yer almaktadır. 71 köyü ve 1 bucağı bulunmakta iken Dikmen bucağı 20 Mayıs 1990 tarihinde kendisine 31 köy bağlanarak ilçe olmuştur. Gerze ilçesine bağlı bulunan 41 köy arazinin meyilli olması nedeniyle dağınık bir yerleşim yapısına sahiptir.
Nüfus
Gerze İlçesi nüfus büyüklüğü açısından ilin beşinci büyük yerleşmedir. 2011 yılı nüfus sayımına göre ilçe nüfusu 21.238 kişi olup, bunun 12.258 kişisi kentsel, 8.984 kişisi kırsal nüfusu oluşturmaktadır. Bu durumda, kentsel nüfus oranı %58, kırsal nüfus oranı %42 olan ilçe kentleşme oranı il genelinde orta kademede olan yerleşmeler arasındadır.[3] Bölüm başındaki tablolarda, Gerze İlçesi nüfusunun 1980 yılından günümüze kadar azalma eğilimi gösterdiği görülmektedir. Genelde diğer ilçelerdeki genel eğilime paralel olarak kentsel-kırsal nüfus oranları kentsel nüfus lehine önemli bir değişiklik göstermiştir. Bugün kent-kır oranı arasındaki fark oldukça azalmıştır. Gerze’de de il geneline paralel olarak nüfus artış oranları giderek düşmektedir. TUİK verilerine göre, 2000 yılı itibarıyla Sinop ilindeki ortalama hane halkı büyüklüğü 4,40 olarak tespit edilmiştir.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1965[4] | 49.275 | 5.387 | 43.888 |
| 1970[5] | 49.704 | 6.823 | 42.881 |
| 1975[6] | 49.154 | 7.313 | 41.841 |
| 1980[7] | 49.179 | 6.327 | 42.852 |
| 1985[8] | 48.066 | 7.370 | 40.696 |
| 1990[9] | 28.215 | 8.609 | 19.606 |
| 2000[10] | 23.295 | 10.013 | 13.282 |
| 2007[11] | 19.847 | 9.985 | 9.862 |
| 2008[12] | 20.187 | 10.618 | 9.569 |
| 2009[13] | 20.591 | 11.226 | 9.365 |
| 2010[14] | 20.938 | 11.702 | 9.236 |
| 2011[15] | 21.238 | 12.254 | 8.984 |
| 2012[16] | 21.517 | 12.734 | 8.783 |
| 2013[17] | 21.924 | 12.916 | 9.008 |
| 2014[18] | 22.327 | 13.728 | 8.599 |
| 2015[19] | 22.623 | 14.219 | 8.404 |
| 2016[20] | 23.068 | 14.901 | 8.167 |
Göçler
TUİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2011 yılı verilerine göre Sinop ilinin yıl içinde aldığı göç 10.038, verdiği göç ise 10.618’dir. İlin verdiği göç, aldığı göçten daha fazla olmakla birlikte, net göç hızı ‰ -2,85 olarak hesaplanmıştır.
Eğitim
TUİK 2011 yılı verilerine göre, Sinop İli genelinde okuma yazma bilenlerin oranı % 93,72’dir.
Gerze ilçesinde 1 Anaokulu, 3 İlköğretim Okulu, 5 Lise, 1 Pratik Kız sanat Okulu, 1 Halk Eğitim Merkezi, 1 Özel Dershane, 1 Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi ve 1 Özel Motorlu Taşıt Sürücü Kursu mevcuttur. 2011-2012 eğitim dönemi başında Yaykıl köyünde 110 öğrenci kapasiteli bir ilköğretim okulu yeterli sayıda öğrenci bulunamaması sebebiyle kapatılmış ve öğrenciler taşımalı sistemle Gerze ilçe merkezine ve yakındaki diğer köylere gönderilmeye başlanmıştır.
Sağlık
Sinop genelinde; 6 Devlet Hastanesi, 2 Verem Savaş Dispanseri, 52 Köy Sağlık Evi, dokuz Toplum Sağlığı Merkezi, 13 Aile Sağlığı Merkezi, 10 Aile Sağlığı Birimi, 56 Aile Hekimliği, bir Halk Sağlığı Laboratuvarı, 11 Acil Sağlık İstasyonu tarafından sağlık hizmetleri verilmektedir. İl genelinde kadrolu yatak sayısı toplam 605, yatak işgal oranı % 35’tir.
Gerze ilçesinde ise bir adet Devlet Hastanesi, bir adet Toplum Sağlığı Merkezi ve bir adet Aile Hekimliği Merkezi bulunmaktadır. Yaykıl köyünde ise herhangi bir Sağlık Ocağı bulunmamaktadır.
Kültürel etkinlikler ve tarihi yapılar
Gerze merkezde Belediye’ye ait bir Kültür Merkezi’nde tiyatro oyunları ve konserler gibi etkinlikler yapılmaktadır. Yenikent Beldesi Çeçe Mahallesinde Çeçe Sultan Türbesi, şehir merkezinde, Esmazade Mustafa Cami (İskele Camii) ve Yakup Ağa Konağı Gerze’nin tarihi yapılarındandır.
Ekonomi
Sinop İli, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) 2003 yılı verilerine göre, Türkiye’nin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 81 il içerisinde 57. sırada yer almaktadır.[25] Sinop İli’nin, Türkiye Gayri Safi Yurt İçi Hasılası (GSYİH) içerisindeki payı % 0,2 iken, iken, DPT 2004 verilerine göre Gerze ilçesi sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasına bakıldığında Türkiye’deki 872 ilçe içerisinde 423. sıradadır.
Gerze İlçesi, sosyo-ekonomik sıralama göz önüne alındığında ve Sinop’un diğer ilçeleri ile karşılaştırıldığında üçüncü sırada yer almaktadır.[26]
“Ekonomik Yapı” bölümünde tespit edildiği ve aşağıdaki grafikte de görüldüğü gibi, Gerze İlçesi’nndeki sektörel dağılım hizmetler, sanayi ve tarım şeklindedir. İlçede hizmetler sektörü oranı %76,9 iken; ilçedeki hizmetler sektörünün il genelindeki payı 6.3’dür. Bu pay il genelinde önemli bir oran olup, ilçedeki kentsel gelişim düzeyini göstermektedir. Gerze’de doğal plaj niteliği taşıyan sahillerin bulunması ilçenin deniz turizmi potansiyelini arttırmaktadır. Yine ilçede yer alan Kozfındık ve Bozluk Yaylaları ile dağlık alanlar yayla ve dağ sporları turizmine ivme verecek girdilerdir. Günümüzde, ildeki toplam turistik yatak kapasitesinin %10,9’u Gerze İlçesi’nde yer almaktadır. İlçede Sinop Üniversitesi’ne bağlı bir meslek yüksek okulu bulunmaktadır.
Sanayi
Gerze, ilin genel kapasitesi dikkate alındığında, sanayi sektörü gelişmiş olan bir başka yerleşim olarak dikkat çekmektedir. İlçede sanayi sektörünün il geneli içindeki oranı %20,2; ilçe içindeki sektörel dağılımdaki oranı ise %7,4’tür. Gerze’de faal durumda 2 adet un fabrikası, iki balık ve balık ürünleri tesisi, bir tarım araçları üretim fabrikası, beş adet tekstil ürünleri işletmesi ile bir adet toz deterjan fabrikası bulunmaktadır. İlçede bir küçük sanayi sitesi de yer almaktadır. Gerze İlçesi, Acısu Mahallesi’nde sıcak ve mineralli su kaynakları bulunmaktadır.
Tarım
Sinop İli’nin 586.200 ha’lık yüzölçümünün % 37,9 luk kısmını oluşturan 222.379 ha’lık alan tarıma elverişli olmakla birlikte bunun 110.538 ha’ında tarım yapılmaktadır. Tarım faaliyetlerinin yapıldığı araziler çok parçalı ve dağınıktır.
Tarım, Gerze İlçesi’nin sosyal ve ekonomik hayatında önemli bir yere sahiptir. Tarım sektörünün ilçe genelindeki oranı %2,9 iken, il genelindeki oranı %0,1’dir. İlçenin iklim ve toprak yapısı elverişli olduğundan, bazı tarım ürünlerinin yetiştirilmesine olanak sağlamaktadır. Son yıllarda seracılık alanındaki gelişmelerle birlikte, sebze üretiminde önemli artışlar sağlanmıştır.
Yüzölçümü yaklaşık 594 km² olan Gerze’de yetişen en önemli tarım ürünleri buğday, mısır, arpa yulaf ve tütün’dür. Yıllara göre ekiliş alanı değişiklik göstermekle birlikte, sahil köylerinde ayçiçeği ve şeker pancarı tarımı da yapılmaktadır. İlçede ziraati yapılan çeşitli tarım ürünlerinin büyük bir kısmı çiftçilerin ihtiyaçlarında ve hayvan yemi olarak kullanılmaktadır.
Gerze İlçesi’nde başta elma, armut, incir olmak üzere ceviz, fındık, erik, kiraz, ayva gibi meyveler de yetişmektedir.
Çiftçilerin, ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra arda kalan ürün iç pazarlarda satılmaktadır. Sebze ekimi ve seracılık son yıllarda yaygın bir aile işletmesi konumuna gelmiştir. Sebze tarımı olarak, başta patates, fasulye, salatalık, domates, biber, pırasa, lahana, marul, ıspanak, kabak, bamya ve bezelye gibi ürünler gelişme göstermektedir.
Hayvancılık
İlin genel tarımsal durumunun bir parçası olarak sahil ve şehir yerleşim çevrelerinde büyükbaş, yüksek kesimlerde ise küçükbaş hayvan yetiştiriciliği daha fazla oranda yapılmaktadır.
Gerze İlçesi’nde en önemli geçim kaynaklarından biri hayvancılıktır. İlçede 15.250 baş sığır ve manda, 35.000 adet kümes hayvanı, 1.500 baş tek tırnaklı, 20.000 baş keçi ve koyun, ve 3.300 adet ilkel ve fenni arı kovanı mevcuttur. Çiftçiler hayvansal ürünlerin bir kısmını kendi gereksinimleri için tüketmekte, süt, yumurta, peynir, bal, yoğurt, tereyağı, yün gibi ürünlerin pazarlamasını yapmaktadır. Yem bitkileri ekimi yaygınlaştırılması ve modern besi ahırlarının yaptırılmasıyla hayvancılığın gelişimine katkı sağlanmaktadır. İlçe Tarım Müdürlüğünce her yıl çiftçilere 2.000 adet civciv dağıtımı yapılmaktadır.
Sanayii
Sinop kalkınmada öncelikli iller arasındadır. İlin kalkınma sürecindeki olumsuz etkenler; coğrafi konumu, topoğrafyası, pazara uzaklığı, sermaye yetersizliği ve altyapının tamamlanmamış olmasıdır.
Sinoplular arasında uygulanan bir ankete göre, Sinop’un en önemli eksikliklerinin başında, istihdam sorunu nedeniyle ilin sürekli olarak göç vermesi sorunu yer almaktadır. Şehir içindeki yolların bozukluğu ve sinemaların olmayışı da ilin diğer eksiklikleri arasında belirtilmiştir.[27] Son dönemde gerçekleşmeye başlayan yeni yatırımlar, Sinop’un uzun yıllardır ekonomik alanda süregelen olumsuz durumunu iyileştirme sürecine katkıda bulunmaktadır.
Sanayi sektörünün gelişmesinde özellikle tarım, orman, toprak ve su ürünleri gibi kaynaklar önemli rol oynamıştır. İlde, çeltik fabrikaları, un fabrikaları ile kereste ve kereste ürünlerini ham madde olarak kullanan sanayi tesisleri mevcuttur. Ayrıca, konfeksiyon, kireç, metal, kimya, çivi ve cam fabrikaları gibi tesisler de bulunmaktadır. Toprak sanayi, özellikle Boyabat yöresinde yaygındır.[28]
Sinop’ta bulunan sanayi tesislerinin % 4’ü Gerze’de bulunmaktadır. Gerze’de bulunan iki adet un fabrikası, bir balık ve balık ürünleri tesisi, iki adet tekstil ürünleri işletmesi ile bir adet toz deterjan fabrikası faal durumdadır. İlçede bir küçük sanayi sitesi de yer almaktadır.
Turizm
Sinop İli Batı Karadeniz bölgesine has tipik doğal ve kültürel değerleriyle kültür turizmi potansiyeli öne çıkan bir yöredir. Genel anlamda topoğrafyanın uygun olmaması ve iklim şartlarının elverişsiz olmasından dolayı kıyı turizmi alanında bir gelişme potansiyeli bulunmamaktadır.; ancak yaz aylarında ve oldukça sınırlı bir zaman aralığında deniz turizminden bahsetmek mümkündür. Deniz turizmi amaçlı kullanılan başlıca plajlar, şehir merkezinde bulunan Bahçeler mevkii, bölgenin en geniş kumsalına sahip Akliman ile Hamsilos ve Karakum’dur.
Sinop Limanı ilde bir kruvaziyer turizmi potansiyeli yaratmaktadır. Bununla birlikte limana ziyaretler genellikle günübirlik gezi ve alış-verişler şeklinde olmaktadır. Yolcu gemilerinde konaklayan turistler ancak belirli bir zaman süresinde şehir turu yapmakta ve sonrasında Karadeniz Turlarına devam etmektedirler.
Yayla turizmi Doğu Karadeniz bölgesinde daha yaygın olarak görülmekle birlikte, Sinop’ta önemli bir gelişme göstermemiştir.. Sinop’un önemli yaylaları arasında; Ayancık ilçesinin güneyinde yer alan Ayancık-Akgöl Yaylası, Gerze Çalboğazı beldesinin 35 km güneybatısında bulunan Gürfındık-Bozarmut Yaylası ve Türkeli ilçesinde yer alan Kurugöl Yaylası yer almaktadır. Gerze’de 225, Türkeli’de 93,Ayancık’da 223, ve Boyabat’ta ise 130 Belediye Belgeli tesis yatağı bulunmaktadır.[29] Sinop İli’ni de içinde bulunduran Batı Karadeniz Bölgesi, diğer bölgelere kıyasla Belediye Belgeli tesis ve yatak sayısı bakımından daha az gelişmiştir.
Son yıllarda enerji sektörünün gelişmesine katkıda bulunan bölgede kurulması planlanan santrallerin etkisiyle turizm sektörünün etkileneceğine inanılmaktadır. Çağdaş teknolojileri kullanıldığında ve ileri çevresel önlemler alındığı takdirde, bu iki sektörün birbirini desteklemesi muhtemeldir.
Madencilik
Sinop İli, madencilik açısından sınırlı bir potansiyele sahiptir.[30] Kuvars kumu ile tuğla ve kiremit imalatına uygun endüstriyel ham maddeler, Sinop’ta rezervi bulunan ham maddelerin en önemlilerindendir. Boyabat İlçesi Akbelen köyü mıntıkasında bulunan bir kömür ocağında yapılan sondaj çalışmalarında olumlu sonuçlar alınmış, ancak buna rağmen işletme sürecinde beklenen verim sağlanamamıştır. Ayrıca, ilde merkez ilçe ve Boyabat civarında yoğunlaşan kuvars ve mermer işletmeciliği yapan 12 adet işletme bulunmaktadır.
Ormancılık
Sinop’un sahip olduğu orman emvalinin değerlendirilmesi amacıyla 24 adet ağaç sanayi işletmesi faaliyet göstermektedir. İl, orman varlığı bakımından zengin İllerden biridir. Mevcut şartlarda orman varlığından elde edilen emvalin mobilya sanayi için kereste haline getirilmesini sağlayan kereste üretim tesisleri mevcuttur; ancak, bu tesisler oldukça düşük miktarlarda üretim yapmaktadırlar.